نقش فرهنگ عاشورا در تقویت پایداری اجتماعی و انسجام مردمی در ایران
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری لرستان در یادداشتی تحلیلی، به بررسی جایگاه فرهنگ عاشورا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سازوکارهای غیررسمی پایداری جمعی در جامعه ایرانی پرداخته و تأکید کرده است که آیین‌های عاشورایی، فراتر از یک مناسک مذهبی، کارکردی اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی در حفظ انسجام ملی و تقویت تاب‌آوری اجتماعی ایفا کرده‌اند.
عزاداری امام حسین(ع)؛ نهادی مستقل و ریشه‌دار در جامعه ایرانی
دکتر سعید پورعلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، در این یادداشت می‌نویسد: مراسم عزاداری امام حسین(ع) نه صرفاً یک آیین مذهبی، بلکه نهادی فرهنگی و اجتماعی است که بدون وابستگی به ساختارهای رسمی، در لایه‌های مختلف جامعه ایرانی تثبیت شده است. این استقلال، به‌ویژه در بزنگاه‌های تاریخی مانند دوران دفاع مقدس، به‌وضوح نمایان شد.
هیئت‌ها؛ شبکه‌های مردمی پشتیبانی در دوران جنگ
در سال‌های جنگ تحمیلی، بسیاری از نهادهای رسمی به دلیل فشارهای اقتصادی و نظامی قادر به پاسخگویی کامل به نیازهای جبهه نبودند. در این شرایط، هیئت‌های مذهبی، تکایا و مجالس روضه، به‌صورت خودجوش به شبکه‌هایی برای پشتیبانی از جبهه‌ها تبدیل شدند. مردم با نذر، وقف و جمع‌آوری کمک‌های مردمی، نقش مؤثری در تأمین مایحتاج رزمندگان ایفا کردند و مداحان نیز با حضور در خط مقدم، به تقویت روحیه رزمندگان پرداختند.
عاشورا؛ منبع الهام برای مقاومت و عدالت‌خواهی
پورعلی تأکید می‌کند که ارزش‌های درونی فرهنگ عاشورا مانند ایثار، مقاومت، حق‌طلبی و عدالت‌خواهی، انگیزه‌ای فراتر از ساختارهای رسمی ایجاد کرده‌اند. حتی در مواقعی که دولت‌ها تلاش داشتند این مناسک را هدایت یا مدیریت کنند، هیئت‌های مردمی با حفظ استقلال خود، به الگویی از سازماندهی مدنی مبتنی بر اعتماد و مشارکت تبدیل شدند.
مجالس عزاداری؛ بستری برای بیان اجتماعی و همدلی جمعی
در دوران جنگ و پس از آن، مجالس عزاداری به فضایی برای بیان دردها، اعتراض‌ها و امیدهای مردم تبدیل شدند. خانواده‌های شهدا و جانبازان در این فضاها احساس همدلی و تسلی می‌کردند و گاه پیام‌های روشنی درباره عدالت، فداکاری و ضرورت توجه به مسائل اجتماعی به جامعه و مسئولان منتقل می‌کردند. این مجالس، حریمی امن برای ابراز احساسات و نقدهای اجتماعی بدون ترس از سانسور یا مجازات بودند.
انتقال ارزش‌های عاشورا به نسل‌های جدید
یکی از مهم‌ترین کارکردهای آیین‌های عاشورایی، انتقال زنده و ملموس ارزش‌های ایثار، مقاومت و هویت دینی به نسل‌هایی است که تجربه‌ای از جنگ نداشته‌اند. از طریق مشارکت در مراسم‌هایی چون نذر، تعزیه، مداحی و سینه‌زنی، این نسل‌ها با مفاهیم بنیادین عاشورا آشنا شده و پیوندی عمیق با فرهنگ مقاومت برقرار کرده‌اند.
عاشورا؛ سازوکار پایداری اجتماعی در بستر فرهنگ مردمی
در جمع‌بندی این یادداشت آمده است: آیین‌های عاشورایی، نه‌تنها یک سنت مذهبی، بلکه سازوکاری اجتماعی و فرهنگی برای حفظ پایداری، انسجام و تاب‌آوری جامعه ایران در برابر بحران‌ها بوده‌اند. این مناسک، به‌عنوان نمایش‌های جمعی و خودجوش، بستری برای بازتولید ارزش‌های حیاتی جامعه خارج از ساختارهای رسمی قدرت فراهم کرده‌اند و همچنان نقشی محوری در تقویت هویت و همبستگی ملی ایفا می‌کنند.
