اکثریت قاطع اوکراینی‌ها با معامله زمین در ازای صلح مخالفند؛ نظرسنجی‌ها نشانگر مقاومت ملی است
در حالی که زمزمه‌های یافتن راهی برای پایان دادن به جنگ ویرانگر در اوکراین به گوش می‌رسد، یک واقعیت تلخ برای هرگونه تلاش دیپلماتیک نمایان شده است: اکثریت قریب به اتفاق مردم اوکراین، حتی تصور واگذاری بخشی از خاک کشورشان در ازای دستیابی به صلح را نیز دردناک و غیرقابل قبول می‌دانند. نظرسنجی‌های متعدد نشان می‌دهد که این باور عمیق در میان اوکراینی‌ها ریشه دوانده است که واگذاری سرزمین نه تنها صلح پایدار به ارمغان نخواهد آورد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز درگیری‌های آتی و جسورتر شدن متجاوز شود.
اظهارات اخیر ویتالی کلیچکو، قهرمان سابق بوکس سنگین‌وزن جهان و شهردار کنونی کی‌یف، به خوبی عمق این حساسیت ملی را نشان داد. او که به احتیاط وارد عرصه پرمخاطره سیاست شده بود، در مصاحبه‌ای تلویحاً پیشنهاد داد که شاید اوکراین برای پایان دادن به جنگ با روسیه ناگزیر به واگذاری بخشی از قلمرو خود شود. این اظهارنظر با موجی از واکنش‌های خشمگین در فضای مجازی روبرو شد و در نهایت کلیچکو را وادار به عقب‌نشینی کرد. او در پیامی در فیسبوک تاکید کرد که “امتیاز دادن سرزمینی با منافع ملی ما در تضاد آشکار است و باید تا آخرین لحظه با اجرای آن مقابله کنیم.”
این واکنش تند افکار عمومی اوکراین در حالی صورت می‌گیرد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا و تیم مذاکره‌کنندگان او، ظاهراً بر این باورند که تنها راه پایان دادن به جنگ، پذیرش عملی از دست رفتن سرزمین‌های تحت کنترل نیروهای روسی توسط کی‌یف است. با این حال، ماجرای کلیچکو در کنار نتایج یک نظرسنجی اختصاصی که با خبرگزاری رویترز به اشتراک گذاشته شده است، به وضوح نشان می‌دهد که پس از گذشت بیش از سه سال از آغاز درگیری‌ها، بیشتر اوکراینی‌ها حاضر نیستند در ازای آتش‌بس، حتی یک وجب از خاک کشورشان را به روسیه واگذار کنند.
مقاومت ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در برابر فشارهای بین‌المللی برای پذیرش معامله زمین در مذاکرات آتش‌بس، تا حد زیادی ریشه در همین وضعیت افکار عمومی دارد. زلنسکی که انتظار می‌رود در انتخابات آتی نیز نامزد شود، به خوبی آگاه است که هرگونه عقب‌نشینی در این زمینه می‌تواند به قیمت از دست دادن حمایت مردمی و مشروعیت سیاسی او تمام شود.
نظرسنجی انجام شده توسط مؤسسه گرادوس، که به طور اختصاصی در اختیار رویترز قرار گرفته است، نشان می‌دهد که نزدیک به سه چهارم مردم اوکراین (حدود 75 درصد) معتقدند که واگذاری سرزمین به هیچ وجه راهی برای پایان دادن به جنگ نیست. این مؤسسه در یادداشتی تحقیقی با تحلیل نتایج این نظرسنجی اعلام کرد: “اکثر پاسخ‌دهندگان بر این باورند که هدف اصلی روسیه در این جنگ، دستیابی به کنترل کامل بر کشور ماست. از دیدگاه مردم اوکراین، واگذاری سرزمین نه به عنوان یک مصالحه عادلانه و نه به عنوان تضمینی برای صلح پایدار تلقی نمی‌شود؛ بلکه برعکس، این اقدام تنها موجب تقویت متجاوز و تشویق او به ادامه تجاوزات خواهد شد.”
در مقابل، روسیه همواره تلاش برای کنترل کامل اوکراین را رد کرده است، اما اقدامات نظامی این کشور، به ویژه حمله گسترده سال 2022 که مستقیماً به سوی کی‌یف روانه شد، و سپس عقب‌نشینی نیروهای روسی پس از مقاومت جانانه اوکراینی‌ها به مواضع کنونی در جنوب و شرق، گویای اهداف بلندپروازانه‌تری است.
نظرسنجی جدید در اوکراین همچنین نشان می‌دهد که 40 درصد از پاسخ‌دهندگان بر این باورند که حتی در صورت واگذاری سرزمین، صلحی که حاصل خواهد شد، صرفاً موقتی و ناپایدار خواهد بود و آتش زیر خاکستر باقی خواهد ماند. به گفته مؤسسه گرادوس، 31 درصد دیگر نیز معتقدند که واگذاری‌ها اصلاً به صلح منجر نخواهد شد و تنها به طولانی‌تر شدن درگیری‌ها و افزایش تلفات انسانی و خسارات مادی دامن خواهد زد.
بر اساس گزارش‌های رویترز، روسیه در حال حاضر به طور عملی حدود 20 درصد از خاک اوکراین را در تصرف خود دارد. این مناطق شامل شبه‌جزیره کریمه که در سال 2014 به طور یکجانبه به روسیه ملحق شد، و همچنین بخش‌های وسیعی از چهار منطقه دیگر در شرق و جنوب شرقی اوکراین می‌شود. در مقابل این واقعیت تلخ، بسیاری از متحدان اروپایی اوکراین و برخی از خود اوکراینی‌ها در گفت‌وگوهای خصوصی، بر این باورند که برای پایان دادن به این جنگ فرسایشی، اوکراین باید با از دست دادن بخشی از سرزمین خود کنار بیاید.
واقعیت‌های میدان نبرد نیز حاکی از آن است که تلاش‌های اوکراین برای بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغالی از سال نخست جنگ تاکنون با موفقیت چندانی روبرو نبوده است. محدودیت‌های کمک‌های نظامی غرب و برتری نظامی روسیه در برخی زمینه‌ها، دستیابی به یک پیروزی قاطع را برای اوکراین دشوار ساخته است. خستگی ناشی از جنگ طولانی و مواجهه با دشمنی بزرگ‌تر و قدرتمندتر، بر روحیه و توان مردم اوکراین سایه افکنده است.
در این میان، ولودیمیر زلنسکی با یک چالش اساسی روبرو است. از یک سو، قانون اساسی اوکراین هرگونه واگذاری رسمی خاک این کشور را منع می‌کند. از سوی دیگر، واقعیت‌های جنگ و فشارهای بین‌المللی برای یافتن یک راه حل دیپلماتیک، او را در موقعیت دشواری قرار داده است. زلنسکی بارها اذعان کرده است که اوکراین در حال حاضر قادر به بازپس‌گیری تمام سرزمین‌های خود از طریق نیروی نظامی نیست، اما در عین حال تاکید دارد که واگذاری رسمی خاک، نقض قانون اساسی کشورش محسوب می‌شود.
با این حال، داده‌های نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که میزان مخالفت با واگذاری خاک در طول زمان جنگ تا حدی کاهش یافته است. بر اساس داده‌های مؤسسه بین‌المللی جامعه‌شناسی کی‌یف (KIIS)، در ماه مارس سال جاری حدود 39 درصد از مردم اوکراین از واگذاری سرزمینی حمایت کرده‌اند، در حالی که این رقم در ماه مه سال 2022 تنها 10 درصد بوده است. این تغییر نسبی در افکار عمومی می‌تواند ناشی از طولانی شدن جنگ و درک دشواری‌های بازپس‌گیری تمام مناطق اشغالی باشد.
با این وجود، همین مؤسسه همچنین دریافته است که در ماه مارس همچنان 50 درصد از اوکراینی‌ها قاطعانه با واگذاری هرگونه زمین به روسیه مخالف بوده‌اند که این میزان در ماه دسامبر سال گذشته 51 درصد بوده است. داده‌های نظرسنجی دیگری از مرکز «رازومکوف» در ماه‌های فوریه و مارس نیز نشان می‌دهد که نزدیک به 82 درصد از پاسخ‌دهندگان با هرگونه به‌رسمیت شناختن رسمی مناطق تحت کنترل نیروهای روس مخالف بوده‌اند.
آنتون هروشِتسکی از مؤسسه KIIS معتقد است که “تعریفی از واگذاری سرزمین که بیش از نیمی از جمعیت شاید با قلبی سنگین بپذیرند، به معنای به‌رسمیت شناختن عملی اشغال است بدون تأیید حقوقی آن. در چنین سناریویی، اوکراین باید در برابر آن تضمین‌های امنیتی قوی و قابل اتکا دریافت کند.”
به جز مداخله کوتاه‌مدت کلیچکو، هیچ‌یک از چهره‌های برجسته در سیاست یا عرصه عمومی اوکراین تلاش نمی‌کنند گفت‌وگویی ملی درباره لزوم پذیرش از دست رفتن سرزمین‌ها راه بیندازند. ایوهن مادا، تحلیلگر سیاسی در کی‌یف، معتقد است که گفت‌وگویی صریح و شفاف میان رهبری کشور و جامعه درباره این موضوع حساس ضروری است تا زمینه برای پذیرش گسترده یک توافق احتمالی در آینده فراهم شود. این تحلیلگر سیاسی اوکراینی با اشاره به شرایط پیچیده و دشوار دستیابی به یک توافق برای پایان جنگ گفت: “متأسفانه باید واقع‌گرا باشیم”، در حالی که در عین حال یادآور شد که بسیاری از اوکراینی‌ها همچنان صحبت درباره مصالحه بر سر خاک را نوعی “خیانت” به قربانیان جنگ و تمامیت ارضی کشورشان می‌دانند. این شکاف عمیق در دیدگاه‌های جامعه اوکراین، چالش بزرگی را پیش روی هرگونه تلاش برای دستیابی به صلح پایدار قرار می‌دهد.
