اکثریت ایرانی‌ها قبض برق زیر ۵۰ هزار تومان دارند؛ اما به چه قیمتی؟
نگاهی اجمالی به قبوض برق بسیاری از خانوارهای ایرانی، ارقامی به ظاهر ناچیز را نمایان می‌سازد؛ هزینه‌ای که شاید از بهای یک پرس غذا در یک رستوران معمولی کمتر باشد. اما در پس این اعداد پایین، یک واقعیت نگران‌کننده نهفته است: صنعت برق ایران سال‌هاست که با یک عدم تعادل اقتصادی عمیق دست و پنجه نرم می‌کند؛ مشکلی که به گفته کارشناسان، اکنون به مرحله هشدار رسیده است.
عرضه برق به مشترکان خانگی در ایران با تعرفه‌هایی صورت می‌گیرد که فاصله قابل توجهی با هزینه تمام شده تولید آن دارد. به طور میانگین، تولید هر کیلووات ساعت برق در کشور حدود ۲ هزار تومان هزینه در بر دارد، در حالی که از خانوارهای ایرانی تنها ۱۵۷ تومان به ازای هر کیلووات ساعت دریافت می‌شود؛ این میزان، کمتر از ۸ درصد قیمت واقعی تولید است. پیامد این سیاست، چیزی جز عدم توانایی صنعت برق در سرمایه‌گذاری برای توسعه و به‌روزرسانی زیرساخت‌های خود نیست. برآوردها نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر، صنعت برق ایران نزدیک به ۳ هزار میلیارد تومان از درآمدهای بالقوه خود را از دست داده است.
از سوی دیگر، ایران یکی از کشورهای با بالاترین نرخ مصرف انرژی در جهان به شمار می‌رود. نه تنها صنایع انرژی‌بر با راندمانی پایین‌تر از متوسط جهانی فعالیت می‌کنند، بلکه میزان مصرف خانگی نیز از بسیاری از کشورهای مشابه فراتر رفته است. به عنوان مثال، سرانه مصرف برق خانوار ایرانی در مقایسه با کشورهایی اروپایی نظیر ترکیه و اسپانیا، دو برابر گزارش شده است؛ مصارفی که بخش عمده‌ای از آن در فصل گرما صرف استفاده از سامانه‌های سرمایشی می‌شود. تنها کولرهای گازی، سالانه حدود ۲۵۰۰ مگاوات به میزان تقاضای برق کشور می‌افزایند؛ این رقم معادل کل مصرف برق برخی از کشورها است.
در چنین شرایطی، به گفته مصطفی رجبی مشهدی، حدود ۷۵ درصد از مردم ایران، ماهانه مبلغی کمتر از ۵۰ هزار تومان بابت قبض برق خود پرداخت می‌کنند؛ رقمی که بیش از نیمی از آن نیز به طور مستقیم به صنعت برق نمی‌رسد و صرف پرداخت عوارض، بیمه و سایر هزینه‌ها می‌شود. تنها درصد اندکی از مشترکان پرمصرف هستند که قبوض سنگین‌تری دریافت می‌کنند. آن دسته از مشترکانی که میزان مصرف برق آن‌ها از الگوی فصلی تعیین شده برای منطقه محل سکونتشان فراتر رود، به ازای میزان مصرف مازاد، مشمول تعرفه‌های پلکانی خواهند شد. در این میان، تنها ۲ درصد از مشترکان بسیار پرمصرف که تا ۱۴ برابر مشترکان با مصرف بالا، برق مصرف می‌کنند، قبوض قابل توجهی دریافت می‌کنند.
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو نیز اخیراً اعلام کرده است که سیاست این وزارتخانه، حمایت یارانه‌ای از مشترکان کم‌مصرف و اعمال محدودیت بر مشترکان پرمصرف از طریق افزایش تعرفه‌ها و استفاده از ابزارهای فنی مانند کنتورهای هوشمند است. وی با تاکید بر ضرورت اصلاح اقتصاد آب و برق گفت: در مناطق گرمسیری کشور، قیمت هر کیلووات ساعت برق برای مشترکان خانگی ۳۶ تومان و برای برخی مصارف مانند مصارف آموزشی به صورت رایگان محاسبه می‌شود، در حالی که هزینه تمام شده تولید برق به مراتب بالاتر است.
با نزدیک شدن فصل تابستان و افزایش فشار بر شبکه برق به دلیل استفاده گسترده از وسایل سرمایشی، بار دیگر نگرانی‌های همیشگی در مورد مصرف بی‌رویه، احتمال خاموشی‌ها و هشدارهای مسئولان در خصوص ضرورت مدیریت مصرف مطرح خواهد شد. اما به نظر می‌رسد تا زمانی که قیمت برق به سطح واقعی خود نرسد و فرهنگ مصرف در جامعه تغییر نکند، این چرخه معیوب ادامه خواهد داشت؛ چرخه‌ای که شاید در نهایت، مانع رشد و توسعه صنعت برق کشور شود.
