پژوهشی راهگشا در پیشگیری از سرطان دهانه رحم: لزوم واکسیناسیون HPV در مناطق پرخطر ایران
در بحبوحه افزایش نگران‌کننده سرطان‌های قابل پیشگیری، متخصصان بر اهمیت آگاهی‌رسانی و واکسیناسیون برای مقابله با سرطان دهانه رحم تاکید می‌کنند. این سرطان، که عمدتاً ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشتی زنان در سراسر جهان تبدیل شده است. با وجود دسترسی به واکسن‌های مؤثر، عدم وجود برنامه واکسیناسیون فراگیر در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، زنگ خطر را به صدا درآورده است.
HPV: یک تهدید خاموش برای سلامت زنان
ویروس HPV شایع‌ترین ویروس منتقل‌شونده از طریق تماس جنسی و پوستی است که طبق آمارهای بین‌المللی، بیش از ۷۵ درصد مردم در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند. اگرچه اکثر عفونت‌ها بی‌علامت هستند یا خودبه‌خود برطرف می‌شوند، اما برخی از انواع HPV می‌توانند موجب تغییرات سلولی خطرناک و در نهایت بروز سرطان شوند. این ویروس عامل بیش از ۹۰ درصد موارد سرطان دهانه رحم است؛ سرطانی که در سال‌های اخیر به چهارمین سرطان شایع در میان زنان جهان تبدیل شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، سالانه جان بیش از ۴۴۰ هزار زن را بگیرد.
نکته نگران‌کننده‌تر این است که سهم بالایی از این مرگ‌ومیرها در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد، جایی که دسترسی به آموزش و واکسیناسیون بسیار محدودتر است.
واکسن HPV: سپر حفاظتی در برابر سرطان
خوشبختانه، واکسن HPV که از سال ۲۰۰۶ به بازار عرضه شده، ابزاری بسیار مؤثر برای پیشگیری از این ویروس است. تزریق این واکسن، به ویژه پیش از آغاز فعالیت جنسی، می‌تواند ایمنی بالایی ایجاد کند و به طور چشمگیری خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش دهد. با این حال، علی‌رغم تأکید سازمان‌های بهداشتی جهانی، بسیاری از کشورها، از جمله ایران، هنوز برنامه واکسیناسیون فراگیر علیه HPV را آغاز نکرده‌اند. در چنین شرایطی، پژوهش‌های میدانی و بومی نقش حیاتی در شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهای متناسب با بافت فرهنگی و اجتماعی هر منطقه دارند.
پژوهشی بومی برای شناسایی راهکارها در مناطق پرخطر
در همین راستا، فریبا شهرکی ثانوی، پژوهشگر گروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، به همراه تیم همکاران خود، مطالعه‌ای را برای شناسایی راهکارهای پیشگیری از شایع‌ترین بیماری‌های مقاربتی و سرطان‌های مرتبط با آن انجام دادند. تمرکز اصلی این پژوهش بر آگاهی مردم نسبت به ویروس HPV و اهمیت واکسیناسیون بود؛ موضوعی که کمتر مورد توجه برنامه‌های پیشگیرانه در کشور قرار گرفته است.
پژوهشگران ابتدا سطح آگاهی و نگرش زنان نسبت به ویروس HPV و واکسن آن را بررسی کردند. سپس، برای درک موانع موجود بر سر راه واکسیناسیون، از جمله هزینه، تعداد دوزها و میزان پوشش واکسیناسیون، به مطالعات پیشین و داده‌های منطقه‌ای مراجعه کردند. ویژگی‌های خاص اجتماعی و فرهنگی استان نیز مورد توجه قرار گرفت تا راهکارهای متناسب با شرایط بومی ارائه شود.
یافته‌های نگران‌کننده و پیشنهادهای راهگشا
یافته‌های این پژوهش نشان داد که نیمی از زنان شرکت‌کننده، آگاهی و نگرش پایینی نسبت به ویروس HPV و اهمیت پیشگیری از آن داشتند. همچنین، هرچه سطح تحصیلات زنان بالاتر بود، آگاهی و نگرش آن‌ها نیز بهتر بود. از سوی دیگر، برخی ویژگی‌های جمعیتی استان، مانند پایین بودن سن ازدواج و شیوع چندهمسری، شرایط را برای گسترش ویروس در جامعه مساعدتر کرده است.
با توجه به این یافته‌ها، پژوهشگران پیشنهادهایی برای افزایش آگاهی عمومی و بهبود پوشش واکسیناسیون ارائه کردند. از جمله این راهکارها، استفاده از ابزارهای آموزشی نوین مانند کلیپ، انیمیشن و محتوای چندرسانه‌ای برای انتقال پیام به گروه‌های هدف است. این محتواها باید از طریق مدارس، مراکز جامع سلامت، رسانه‌ها و دیگر نهادهای آموزشی در اختیار مردم قرار گیرد تا پیام‌های کلیدی به طور مؤثر به جامعه منتقل شوند.
ضرورت ملی برای واکسیناسیون فراگیر
نتایج این مطالعه به وضوح نشان می‌دهد که بدون افزایش آگاهی عمومی و ایجاد زیرساخت‌های واکسیناسیون، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم در برخی مناطق کشور بالا باقی خواهد ماند. با توجه به جوان بودن جمعیت و برخی ویژگی‌های فرهنگی در استان‌ها، لازم است این مناطق به عنوان اولویت اصلی در برنامه ملی واکسیناسیون HPV در نظر گرفته شوند. اجرای این برنامه با مشارکت نهادهای بین‌المللی و حمایت قاطع دولت، می‌تواند گامی مهم و حیاتی در جهت کاهش آمار ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کشور باشد.
این مقاله علمی، که در مجله «تعالی بالینی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتشر شده است، بخشی از تلاش‌های مستمر برای بهبود سلامت زنان در کشور محسوب می‌شود. آیا سیاست‌گذاران به این هشدارهای علمی توجه کرده و برنامه ملی واکسیناسیون HPV را در دستور کار قرار خواهند داد؟
