هوش مصنوعی و تحول علوم دریایی؛ از پایش تا پیش‌بینی فاجعه
هوش مصنوعی امروز به ابزاری تعیین‌کننده در علوم دریایی بدل شده است و مرزهای پژوهش و مدیریت محیط‌زیست دریایی را بازتعریف می‌کند. از پایش بلادرنگ آلودگی‌ها تا پیش‌بینی موج و جزر و مد، کاربردهای نوین AI نه تنها کارایی را بالا می‌برد بلکه پنجره‌های جدیدی برای حفاظت از اکوسیستم‌ها و توسعه مستدام دریایی باز می‌کند.
کاربردهای کلیدی هوش مصنوعی در دریا
هوش مصنوعی در علوم دریایی چند نقش عملی و مکمل ایفا می‌کند که مهم‌ترین‌شان عبارتند از: پایش محیطی با پردازش تصاویر ماهواره‌ای و پهپادی برای شناسایی لکه‌های نفت و پلاستیک، پیش‌بینی ارتفاع موج و شرایط دریا با مدل‌های یادگیری عمیق، تولید جداول دقیق جزر و مد محلی با داده‌های نجومی و سنجش سطح آب، و شناسایی گونه‌های دریایی با بینایی ماشین برای مدیریت منابع زیستی. ربات‌های خودران زیردریایی (AUV/ROV) با الگوریتم‌های تصمیم‌گیری خودکار امکان کاوش در اعماق را به‌صورت کارا و ایمن فراهم کرده‌اند.
نمونه‌های عملی و مزایا
- پایش و واکنش سریع: الگوریتم‌های بینایی ماشین می‌توانند لکه‌های نفتی یا خوشه‌های پلاستیک را در تصاویر ماهواره‌ای تشخیص دهند و نقشه پراکنش تولید کنند تا عملیات پاکسازی هدفمند و مؤثر انجام شود.
- ایمنی و بهره‌وری عملیات دریایی: با پیش‌بینی دقیق موج و شرایط جوی، زمان‌بندی عبور کشتی‌ها، عملیات بندری و مأموریت‌های تحقیقاتی بهینه می‌شود و ریسک حوادث کاهش می‌یابد.
چالش‌ها و نیازهای اجرایی
برای بهره‌برداری مؤثر از AI در علوم دریایی، نیاز به داده‌های باکیفیت و مداوم، زیرساخت‌های محاسباتی قوی، سنجه‌های استاندارد برای اعتبارسنجی مدل‌ها و همکاری بین‌رشته‌ای میان اقیانوس‌شناسان و متخصصان علوم داده وجود دارد. علاوه بر این، مسائل حقوقی و اخلاقی مرتبط با جمع‌آوری داده‌های دریایی و مالکیت اطلاعات باید پیش از استقرار گسترده سامانه‌ها تبیین شوند.
راهبردهای پیاده‌سازی در ایران
- سرمایه‌گذاری هدفمند در شبکه‌های حسگر ساحلی و ماهواره‌ای و ایجاد مراکز داده محلی برای پردازش سریع اطلاعات؛
- برنامه‌های آموزشی و پل‌های همکاری میان پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و صنعت دریایی برای انتقال فناوری و توسعه راه‌حل‌های بومی.
هوش مصنوعی تنها ابزار کمکی نیست؛ تبدیل به پیشران نوآوری در مطالعات و مدیریت دریا شده و در کشورهایی مانند ایران با ساحل‌های راهبردی، کاربرد بهینه آن می‌تواند به حفظ محیط‌زیست دریایی، افزایش امنیت غذایی و ارتقای توان پژوهشی و صنعتی منجر شود.
میثم قدیری، یکی از روزنامه‌نگاران برجسته و کارکشته در حوزه رسانه‌ای کشور است که سال‌ها در مجله‌های خبری مختلف به فعالیت پرداخته است. او به دلیل داشتن دیدی عمیق و تحلیلی نسبت به مسائل سیاسی و اقتصادی و…به عنوان یک منبع خبری قابل اعتماد شناخته می‌شود.
